We don't need no new law

Ministria e arsimit në Kosovë është duke punuar në një projektligj të ri për tekstet shkollore. Kjo është një punë e kotë që shërben vetëm për t'u dukur e për të lënë përshtypjen se diçka po punohet, dhe nuk zgjidh asnjë nga problemet e shumta që i kanë përcjellur aprovimet e deritanishme të teksteve.

Ligji aktual për tekste shkollore është aprovuar më 2007 dhe natyrisht që ka mungesa të shumta. Për shembull, ky ligj nuk e përcakton saktë se si caktohen recensentët, nuk thirret në Standardin për Tekste Shkollore, sepse ky është aprovuar më 2011, e kështu me radhë. Megjithatë, ligji aktual i plotëson kënaqshëm nevojat për rregullimin e botimit dhe aprovimit të teksteve shkollore dhe nuk është aspak burim i punëve të këqija që e kanë përcjellur aprovimin e teksteve gjer tani.

Për më tepër, projektligji në përpunim parasheh disa anomali që s'e kanë vendin në një ligj serioz. Dy shembuj janë veçimi i teksteve të përkthyera si mundësi për t'iu ofruar nxënësve në Kosovë dhe hapja e mundësisë që autori të aplikojë në konkursin për tekste, e jo që aplikimi të jetë ekskluzivitet i shtëpive botuese. Të dy këto propozime janë të këqija dhe arsyetimet i kam dhënë me kohë (këtu dhe këtu).

Problemet kryesore që lidhen me aprovimin e teksteve shkollore janë korrupcioni në ministri dhe mungesa e kompetencave të atyre që merren me aprovimin e teksteve. Në shumë raste ministria ka favorizuar një shtëpi botuese a tjetrën, pa pasur një arsyetim të shëndoshë për këtë, bile edhe duke bërë me hile ndaj dorëshkrimeve, disa nga të cilët ose i ka fshehur gjatë procesit të recensionit, ose nuk i ka futur në listën e teksteve të aprovuara e s'i ka shpërndarë nëpër shkolla, kur i ka aprovuar tekstet alternative (kjo ka ndodhur me librin e fizikës për klasën e shtatë, ku jam bashkautor).

Aprovimi i teksteve alternative gjatë këtij konkursit të fundit që u përmbyll në tetor, ja dha një mundësi mundësi ministrisë dhe drejtorive komunale të arsimit që ta bënin një lëmsh të vërtetë. Ministria jo vetëm që veproi në kundërshtim me Standardet kur aprovoi si tekst mësimor dorëshkrimin që u vlerësua me notë më të vogël se minimalja e nevojshme për një aprovim të tillë, por edhe aprovoi tekste që kanë lëshime elementare të lëndës.

Me fjalë tjera, ministria do të duhej të angazhohet në zbatimin e ligjeve ekzistuese dhe të mos humbë kohë e energji me prodhimin e ligjeve të reja që s'i zbaton kush. Pra, në një moment kur hajnia dhe paaftësia e ka kapluar ministrinë, prodhimi i ligjeve të reja i përngjet punës së kurvës proverbiale që krihet përderisa katundi digjet.

Autori lektor, dizajner, botues...

Duke rilexuar një tekst që jam duke përgatitur, vërejta se kisha pasë shkruar pa nevojë do fraza të komplikuara dhe ju rreka thjeshtimit. Në do raste ky u arrit duke i zëvëndësuar mbiemrat me ndajfolje në do fjali kaba, si për shembull duke zëvëndësuar veproi në mënyrë të drejtpërdrejtë me veproi drejtpërdrejt. Problemi ishte që gjatë thjeshtimit kam harruar të heq ë-në fundore dhe të shndërroj mbiemrin në ndajfolje, kështu që fjalia doli me gabim drejtshkrimi.

Janë rastet e këtilla që më bëjnë të thërras ah sikur ta kisha një lektor afër. Është për keqardhje që shqipja e shkruar nuk është e lehtë për t'u përvetësuar, ndoshta mu se dallon shumë nga ajo gjuhë që e flasim përditë. Por, për fat të keq kjo është gjendja, e cila rëndohet edhe më shumë duke ditur për rëndësinë që (s')i kushtohet saktësisë dhe kulturës së të shprehurit në shkollë. Prandaj, lektorimi, bile për tekste të shkruara, është i domosdoshëm.

Shkas për këtë shkrim u bë një deklaratë e dhënë rreth projekt-ligjit për tekste shkollore. Mësoj se mendohet që t'ju mundësohet autorëve të aplikojnë me tekste, e jo vetëm shtëpive botuese, si është gjendja sot. Por, sa është një autor i përgatitur për të mbuluar një sërë aktivitetesh e rolesh që i siguron shtëpia botuese? Disa nga to kanë të bëjnë me përgatitjen teknike të tekstit, me fotografitë, dizajnin, e punë të ngjashme si këto, të cilat nuk mund të pritet që t'i mbulojë një autor-ekspert i një lënde specifike. Pra, një matematikan a fizikan mund të ketë kërkesa specifike se si do të duhej të dukej një grafik, por kontributi i një dizajneri të mirë do të ishte më se i mirëseardhur. Një pjesë shumë të rëndësishme luan këtu edhe lektorimi, proces i cili jo vetëm do të sillte të shprehur më të pastër e të pasur, por në shumë raste edhe do të evitonte shkarje logjike.

Është e vëretetë se investimi i shtëpive botuese në përgatitjen e teksteve shkollore është minimal. Bile, përvoja që kam me to deri tash është dëshpëruese, zhgënjyese, pra, shumë e idhët dhe shpesh mendoj se ndoshta më mirë pa to se me to. Mirëpo, kjo s'do të thotë që ato tash duhet të anashkalohen; përkundrazi, shtëpitë botuese do të duhej të detyrohen të angazhohen me seriozitet për përgatitjen sa më të plotë të tekstit që ju shërbehet nxënësve. Por, si mund t'ju kërkohet seriozitet shtëpive botuese, kur ministria, si palë që e godit këtë punë, nuk është serioze? Pyes kështu, sepse duket sheshazi që, si gjithnjë, Ministria kërkon që punët e veta t'i delegojë tjetërkund, pa u munduar që ta marrë përgjegjësinë dhe pa intervenuar si ja kërkon detyra. Detyra e Ministrisë - kur vepron si duhet, pra si shtet, e jo si OJQ - është e lehtë: duhet që hajnin ta zë e të paaftin ta përzë.